دو نوع بررسي سامان يافته در وزارت نيرو در اين طرح ديده نشده است :

1-      مطالعات نياز سنجي ؛ آيا نياز حقيقي به تامين آب يا برق وجود دارد ؟ اگر اين مطالعه انجام شده بود شايد بسياري از سدهاي حوضه درياي مازندران ، اروميه و ... اصلاً مطرح هم نمي شدند ، چه رسد به ساخت . نمونه امروزي آن سد منگل است كه نياز سنجي نشده و با وجود پيامدهاي ناسازگار بر جنگلهاي هيركاني ساخت آن را آغاز كرده ايم . بكارگيري درست نيروگاههاي موجود ، ما را از نيروگاه جديد بي نياز مي كند . بگذريم كه در اقليم ايران ، برقابي گرانترين نوع برق است .

2-      مطالعات گزينه يابي ؛ براي تامين نياز ، كدام گزينه ها وجود دارند ؟ آيا نيروگاه گازي ، سيكل تركيبي ، بادي ، خورشيدي و يا اعمال مديريت تقاضا و كاهش هدر رفت ، برق ارزان تر تامين نمي كند ؟

الف -  سد سازي همواره هدف بوده است نه يكي از ابزارهاي رسيدن به هدف 

بر اساس همين ديدگاه است كه ساخت سد با توسعه اشتباه گرفته شده و هيچ بررسي اي در باره ساير گزينه ها انجام نشده است . مقايسه قيمت حقيقي هر كيلو وات برقابي با نيروگاه سيكل تركيبي يا گازي ، بايد جلوي ساخت برقابي در كشور را مي گرفت ، اما دهه هاي متوالي در وزارت نيرو سد سازي هدف بود و برقابي دوست محيط زيست وانمود مي شد . شهرك هاي بسياري در سراسر چهان با نام انرژي صفر ( با نيروگاه خورشيدي يا بادي كوچك ) ساخته شده است . صرفه جويي و تغيير الگوي مصرف برق يا توليد نگاوات از همه راهكارها ارزانتر و پاكتر است . سد سازي در اقليم گرم و خشك ما كه درياچه سازي است ، به هدر رفت مقادير زياد آب محدود مي انجامد .

ب -  مطالعات تحليل اجتماعي  

در پرونده سد بختياري آمده است : « عدم نياز به جابجايي ساكنين در محدوده مخزن ؛ با توجه به صعب العبور بودن منطقه ، با احداث و آبگيري اين سد اراضي كشاورزي زيادي غرقاب نخواهد شد و هيچ روستاي دائمي زير آب نخواهد رفت » . پژوهشها ، مشكلات زياد جوامع بومي آبخيزها پس از سد سازي را نشان داده اند كه البته در پرونده سدها ، به آنها اشاره نشده است . تخليه اجباري 13 روستاي دهستان لفور براي آبگيري سد نياز سنجي نشده البرز را پارسال شاهد بوديم . در صدها جلد گزارش نوشته شده براي 40 سد حوضه آبريز اروميه به ندرت با يك تحليل اجتماعي واقعي در باره زندگي و معيشت 6 ميليون انسان وابسته به اين درياچه برخورد مي كنيم . سد سازي در بالا دست بزرگترين درياچه آب شيرين جهان يعني آرال را خشكاند . بگذريم كه در سكوت سازمانهاي مسئول ، مراتع و جنگل هايي كه در مخزن سدها زير آب مي روند ( 160 كيلومتر مربع در كرخه ، 70 كيلومتر مربع در سيمره و ..... ) از نگاه سد سازان نه ثروت ملي بشمار مي رود ، نه اراضي مشاع كشاورزان و نه مسير كوچ و چراگاه عشاير حوضچه آبخيز ! اين جوامع مولد در نگاه سد سازان ، افراد مهمي بشمار نمي روند كه كار سد سازي به خاطر آنها با درنگ روبه رو شود .

ج -  مطالعات تحليل زيست محيطي   

سد سازي بر حوضه آبخيز چگونه اثري خواهد داشت ؟ آيا پيكره آبي پائين دست را نابود خواهد كرد ؟ بر زيستگاه و زندگي جوامع جانوري و گياهي چه اثري خواهد داشت ؟ تنها عامل خشكيدن اروميه ، گاوخوني ، بختگان ، شادگان و .... سد سازي است .

د -  مطالعات تحليل اقتصادي

آيا فايده حقيقي سد بيش از هزينه حقيقي آن است ؟ آيا سد راهكاري اقتصادي است ؟ آيا تامين مالي براي سد تخصيص موثر است و منابع محدود را بگونه اي كارآمد و موثر تخصيص داده ايم ؟

تحليلي جامع نگر بر پايه ابزارهاي توسعه پايدار براي سد بختياري ارائه نشده تا ببينيم آيا اين سرمايه گذاري كلان موثرترين تخصيص براي توليد برق است ؟ مشاوران غالباً تحليل اجتماعي را تا حد جمعيت شناسي ، تحليل زيست محيطي را تا حد ماتريسي از اثرات مثبت و منفي و گزارش تحليل اقتصادي را تا حد جدول گردش نقدي تقليل مي دهند .

جلوگيري از ورود رسوب به مخزن دز و افزايش عمر سد و نيروگاه آن ، دومين هدف ساخت سد بختياري اعلام شده است . يك دهه پيش طرحي بنام نوسازي نيروگاه برقابي دز مطرح شد و يك مشاور بين المللي گزارشي تهيه كرد كه به دفتر فني آب ارجاع شد . مميزي طرح به 4 مسئله مهم در ناكارآمدي اين طرح اشاره كرد :

1-      تزريق پر هزينه بتن جهت مرمت درزهاي بدنه براي نصب نيروگاه جديد روي سدي كه عمرش بپايان رسيده است .

2-      رسوب سد كه بهره برداري از هر نيروگاهي را ناممكن خواهد ساخت .

3-      نادرستي روش توجيه اقتصادي مشاور كه هزينه نيروگاه فرضي حرارتي را درآمد طرح نوسازي برقابي در نظر گرفته است .

4-      تحليل مستقل نيروگاه خورشيدي ، بادي و ... براي تصميم گيري موثر ارائه نشده است .

دفتر فني آب ، چشم پوشي از سد و نيروگاه دز را گوشزد كرد . اينك كه رسوب تا دريچه هاي آبرساني سد دز بالا آمده و تا پايان ساخت سد بختياري ، اصلاً ديگر سد دزي مطرح نخواهد بود ، آيا مي توان رسوبگيري را از فوايد سد بختياري شمرد ؟

كنترل سيلاب و تامين ايمني در پائين دست ، سومين هدف ساخت سد بختياري اعلام شده است . گذشته از تجربيات تلخ جهاني ، تجربه شكست سد دشت در خراسان شمالي و تلفات جاني و مالي مهم آن ، خبرگان را از ناكارآمدي مهار سيل با سد سازي مطمئن ساخت . سدها در زمان بارندگي مهم ، خطرناكتر از خود سيل هستند و ضريب ايمني را كاهش مي دهند . احياي جنگل و پوشش گياهي در آبخيزها ، مديريت غيرسازه اي ، پايش و هشدار سيل تنها راهكار است .

اثرات جانبي از جمله اشتغال زايي نيز از فوايد سد بختياري اعلام شده ، در حاليكه سد سازي به نسبت سرمايه گذاري كلانش از كمترين ضريب هاي اشتغال زايي برخوردار است . اوج اشتغال زايي سد سازي همان 4 يا 5 سال ساخت است و در مرحله نگهداري و بهره برداري اشتغال بشدت كاهش مي يابد . يك كارگاه كوچك صنعتي يا صنايع غذايي يا .... با سرمايه شايد ميليونها برابر كمتر از سد ، اشتغال طولاني تر با ضريب اشتغال زايي بيشتري دارد .

همچنين در اثرات جانبي سد به بهبود شرايط اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي ، ايجاد امكان توسعه و سرمايه گذاري در محدوده طرح ، بهبود سطح رفاهي زندگي اهالي ، ارتقاي سطح آموزش و بهداشت ، افزايش درآمد سرانه ، استفاده از قابليت هاي گردشگري ، افزايش سهم منطقه در توسعه كشور و .... بر مي خوريم كه با سرمايه گذاري هاي مستقل غيرقابل مقايسه با هزينه كلان سد نيز مي توان به آنها دست يافت . جاده دسترسي سد نيز در برابر راه آهن ، گزينه گران تر ، نا ايمن تر و ناپايدارتر به شمار مي رود .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: